24 października 2024 podczas III posiedzenia Komitetu ds. Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027 zaprezentowano podsumowanie prac grupy zadaniowej do spraw zasad horyzontalnych. Swoje postulaty i rekomendacje przedstawiły trzy zespoły tematyczne działające wewnątrz grupy zadaniowej:
- zespół ds. zapewnienia zgodności z Kartą Praw Podstawowych UE
- zespół ds. zapewnienia zgodności z Konwencją ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych
- zespół ds. zasady DNSH
Warto podkreślić, że bardzo aktywnie w te prace włączali się przedstawiciele i przedstawicielki organizacji pozarządowych. Wśród ważnych wniosków, który padł na forum jest kwestia powołania Podkomitetu KUP ds. Karty Praw Podstawowych UE, wcześniej wniosek ten został złożony przez Iwonę Janicką na posiedzeniu Grupy ds. zasad horyzontalnych 24 września.
Na podstawie art. 14l ust. 5 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2023 r. poz. 225 i 412) w ramach KUP mogą być powoływane podkomitety, z kolei §12 Regulaminu pracy Komitetu do spraw Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027 wskazuje, że podkomitet może być powołany przez Przewodniczącą Komitetu lub na wniosek prezydium KUP.
Dlaczego warto powołać Podkomitet ds. Karty Praw Podstawowych UE?
Komisja Europejska dopiero 29 lutego 2024 r. wydała dzisiaj decyzję potwierdzającą spełnienie przez Polskę warunku podstawowego dot. stosowania Karty Praw Podstawowych. W toku prac zespołu ds. Karty w ramach zadaniowej grupy ds. zasad horyzontalnych okazało się, że Karta może być jednym z największych wyzwań, które trzeba aktualnie spełnić, a do którego zobowiązani są wszyscy beneficjenci funduszy UE. Instytucje zarządzające, komitety monitorujące borykają się z ryzykiem ewentualnych naruszeń starając się wprowadzać stosowne zabezpieczenia w postaci kryteriów naboru wniosków.
Zapisy motywów (6) i (21), art. 40 ust. 1h) Rozporządzenia ogólnego nie pozostawiają złudzeń monitorowanie tego warunku podstawowego musi odbywać się przez cały okres programowania, a ewentualne naruszenia mogą być niestety przesłanką do uznania przez Komisję, że warunek przestał być spełniany. Aby przeciwdziałać potencjalnym ryzykom opisanym w art. 15 ust. 6 Rozporządzenia ogólnego, tj. braku refundacji przez Komisję wydatków wykazywanych we wnioskach o płatność, należy powołać Podkomitet w składzie, który zapewni możliwość z jednej strony monitorowanie spełnienia horyzontalnego warunku podstawowego (zał. III) i zasady horyzontalnej (art. 9. ust. 1), opiniowanie dokumentów dot. Umowy Partnerstwa i programów, opracowanie rekomendacji, rozwiązań i dobrych praktyk w kontekście poszanowania praw podstawowych oraz respektowania KPP, ale także podejmie się działań interwencyjnych i wspierających dla przedstawicieli/-ek w komitetach monitorujących oraz koordynatorów/-ek ds. KPP w IZ.
Ustalając skład Podkomitetu należałoby wziąć pod uwagę zgłoszenia ze strony członków/członkiń KUP, komitetów monitorujących poszczególnych programów, osób, które reprezentują NGOsy w KM, oraz stosowne instytucje i gremia zajmujące się tematyką KPP.
Cele Podkomitetu zarekomendowane przez Zespół:
- Monitorowanie, w odpowiedzi na zapisy motywu (6) i (21), art. 15. art. 40 ust. 1h) Rozporządzenia ogólnego, poszanowania praw podstawowych, przestrzegania, stosowania i wdrażania Karty Praw Podstawowych UE, jako zasady horyzontalnej i horyzontalnego warunku podstawowego określonego w art. 9 ust. 1 oraz w zał. III Rozporządzenia ogólnego, w ramach realizacji Umowy Partnerstwa i programów służących wdrażania Umowy Partnerstwa;
- Rozwój współpracy i wymiany doświadczeń między instytucjami zaangażowanymi w zapewnienie zgodności wdrażanych programów z Kartą, w tym krajowymi instytucjami praw człowieka, Rzecznikiem Praw Obywatelskich (Punkt Kontaktowy ds. Karty Praw Podstawowych), Rzeczniczką Praw Dziecka, Rzecznikiem Praw Pacjenta, Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Traktowania, rzeczni(cz)kami funduszy oraz koordynator(k)ami do spraw równego traktowania oraz Karty Praw Podstawowych na poziomie krajowym i samorządowym, oraz podmiotami takimi jak między innymi, instytucje zarządzające i pośredniczące, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, partnerzy społeczni, rady kobiet, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urząd Ochrony Danych Osobowych, Państwowa Inspekcja Pracy, ministerstw oraz Agencją Praw Podstawowych UE.
- Przyjmowanie stanowisk dotyczących wdrażania programów z poszanowaniem postanowień Karty praw podstawowych (oraz zasad horyzontalnych), w tym zapewnienia skutecznych mechanizmów, rozwiązań i narzędzi stosowanych względem Karty na etapie programowania, wdrażania i ewaluacji programów, skierowanych do IZ, IP, KM, wnioskodawców, beneficjentów, audytorów oraz przedstawianie ich na posiedzeniach Komitetu.
- Rekomendowanie działań w zakresie lepszego wdrażania i koordynacji w obszarze KPP i zasad horyzontalnych na poziomie krajowym i regionalnym, przy wykorzystaniu już istniejących narzędzi i zobowiązań (np. narzędzi proponowanych przez EIGE czy FRA), rekomendowanie nowych narzędzi wspierających i uspójniających system realizacji zobowiązań wynikających z Karty (w tym np. równościowej agregacji danych) a także narzędzi dotyczących identyfikacji czynników ryzyka dot. przestrzegania, stosowania i wdrażania Karty (Human Rights Impact Assessment).
- Rekomendowanie najlepszych praktyk w zakresie stosowania Karty i jej znajomości, w tym działań edukacyjnych i promocyjnych a także monitorowania zgodności z Kartą w trakcie całego procesu realizacji programów. Formułowanie zaleceń dotyczących zakresu szkoleń dla organów administracji na szczeblu krajowym i lokalnym, wnioskodawców i beneficjentów, a także innych podmiotów zaangażowanych we wdrażanie funduszy UE w Polsce.
- Formułowanie rekomendacji dotyczących działań naprawczych w przypadkach stwierdzenia uchybień czy naruszeń w stosowaniu Karty.
- Poodejmowanie działań interwencyjnych, w tym działań wspierających dla przedstawicieli/-ek w komitetach monitorujących oraz koordynatorów/-ek ds. KPP w instytucjach zarządzających, w tym interweniowanie w sytuacji zgłoszeń ze strony przedstawicieli/-ek KM, grup roboczych KM, ryzyka naruszeń postanowień Karty przez instytucje zaangażowane w realizację programów, a także podejmowanie analizy przypadków pozwów strategicznych wobec partycypacji publicznej (SLAPP) wobec członków/kiń komitetów monitorujących czy osób i/lub podmiotów zgłaszających przypadki naruszeń KPP
- Organizowanie spotkań sieciujących i warsztatów roboczych, w tym przynajmniej jednego spotkania w roku o charakterze edukacyjno-sieciującym.
Szczególne podziękowania należą się zaangażowanym w ten proces od samego początku, tj. Iwonie Janickiej, Justynie K. Ochędzan, Justynie Nakielskiej, Bognie Czałczyńskiej, Annie Bugalskiej, a także dołączającym Joannie Luberadzkiej-Gruca, Monice Lewandowskiej oraz Aleksandrze Krugły. Przez wiele tygodni aktywnie włączały się w dyskusje w ramach zespołu ds. Karty, i to one w znacznym stopniu przygotowały rekomendacje Zespołu ds. KPP, w tym powyższe zapisy dot. utworzenia Podkomitetu.